Η γνωστική εξέλιξη του παιδιού κατά τον Piaget

Η γνωστική εξέλιξη του παιδιού κατά τον Piaget

Σύμφωνα με τη θεωρία του Piaget το ίδιο το παιδί κατέχει το βασικότερο ρόλο στην κατάκτηση της γνώσης του. Από τις πρώτες στιγμές της ζωής του προσπαθεί να καταλάβει τον κόσμο μέσα στον οποίο ζει και να προσαρμοστεί ενεργά στο περιβάλλον του. Οι κληρονομημένοι τύποι κινητικής δραστηριότητας, π.χ. θηλασμός, άρπαγμα, μετατρέπονται σε αποτελέσματα αλληλεπίδρασης του βρέφους με τον κόσμο. Αυτή η διαδικασία της γνωστικής εξέλιξης συναρτάται με τις έννοιες «αφομοίωση» και «προσαρμογή». Το παιδί «αφομοιώνει», δηλαδή εφαρμόζει νέες καταστάσεις στις ήδη υπάρχουσες δομές κατανόησης. Μπορεί επίσης να «προσαρμόσει» τις παλιές δομές σε νέες με την εντολή νέων πληροφοριών. Το αποτέλεσμα είναι μια ημισταθερή ισορροπία, η οποία διατηρείται με αναρρίχηση σε νέες γενικεύσεις κατά μήκος της ανάπτυξης του νου, όπου η διενεργή διερεύνηση φαίνεται ως βάση για τη μάθηση, την κατανόηση και την ανακάλυψη.

Η αφομοίωση και η προσαρμογή δημιουργούν δομές γνώσης, που οργανώνονται σε «στάδια» ή επίπεδα ωρίμανσης, που αποτελούν περιεκτικούς και ακριβείς τρόπους κατανόησης του κόσμου. Το παιδί, δηλαδή, περνά μέσα από διάφορα στάδια εξέλιξης και δεν είναι δυνατό να προχωρήσει σε επόμενα πριν περάσει από προηγούμενα. Τα στάδια αυτά θα μπορούσαν να εντοπιστούν σε όλα τα φυσιολογικά άτομα με την ίδια σειρά και ίσως με την ίδια ταχύτητα ανεξάρτητα από τις πολιτιστικές και εκπαιδευτικές διαφορές.

Αυτή η γνωστική εξέλιξη προσδιορίζεται από τέσσερις αλληλοδραστικές διαδικασίες: α) την οργανική ανάπτυξη, κυρίως την ωρίμανση του κεντρικού νευρικού συστήματος, β) την εμπειρία του ατόμου από τη σχέση του με τα αντικείμενα, γ) την κοινωνική αλληλεπίδραση (κυρίως τη σύγκρουση με τους συνομηλίκους), δ) την εξισορρόπηση, δηλαδή την εσωτερική ισορροπία του οργανισμού με τον εξωτερικό κόσμο. Η «εξισορρόπηση» αποτελεί τη σημαντικότερη ίσως γνωστική διαδικασία καθώς αναφέρεται στην προσπάθεια του παιδιού να διατηρήσει μια σταθερή εσωτερική διαδικασία μεταξύ της νέας και παλιάς γνώσης. Με την εξισορρόπηση το παιδί αφομοιώνει ή προσαρμόζεται στις νέες ιδέες ή γεγονότα για να πάει πίσω στην αρχική του κατάσταση ή για να μεταβεί σε μία νέα κατάσταση.

Ο Piaget, με λίγα λόγια, δίνει έμφαση στο παιδί ως ανεξάρτητο δημιουργό της ανάπτυξης και ειδικότερα της γνωστικής εξέλιξης και αμφισβητεί το ρόλο του κοινωνιοπολιτισμικού περιβάλλοντος στη διαδικασία της γνωστικής εξέλιξης. Η γνώση και η κατανόηση προέρχονται από την ενεργή προσαρμογή των παιδιών στο περιβάλλον τους και όχι από την επίδραση εξωτερικών παραγόντων (π.χ. ενήλικες). Στο μυαλό των ανθρώπων υπάρχουν ψυχολογικές δομές που είναι σταθερές για όλους τους πολιτισμούς και τα περιβάλλοντα κι ανεξάρτητες από τη σχέση των ατόμων μεταξύ τους αλλά και τη σχέση των ατόμων με την κοινωνία και το πολιτισμικό περιβάλλον. Την άποψη αυτή υιοθέτησαν και τα λεγόμενα «μοντέλα πληροφορίας- επεξεργασίας».